Szkodniki drzew i krzewów są interesujące dla entomologów, ale za to uciążliwe i znienawidzone przez leśników i ogrodników. Tymczasem w ogrodach przydomowych, parkach, poboczach drów i w lasach, rośnie w Polsce bardzo wiele roślin iglastych. Plaga szkodników może je bardzo łatwo zniszczyć. Interesujesz się owadami, albo masz w ogrodzie iglaste drzewa ozdobne, więc konieczne przeczytaj i dowiedz się jakie szkodniki sosen potencjalnie im grożą i gdzie atakują.
Sosny (łac. Pinus spp.) to rosliny iglaste stanowiące rodzaj Pinus należący do rodziny sosnowate (łac. Pinaceae), rzędu sosnowce (łac. Pinales) i kladów roślin naczyniowych nasiennych i Euphyllophyta. Rodzaj Pinus obejmuje przy tym niemal 115 różnych gatunków drzew i krzewów. Sosny występują naturalnie głównie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej.
Niektóre gatunki rosną też w strefach cieplejszych, ale tylko w górach (np. limby, karłowata kosodrzewina). Najdalej na południe w Ameryce Środkowej sięgają do Gwatemali, Salwadoru i Nikaragui, natomiast w Azji do Malajów. Na półkuli południowej ich jedyne naturalne stanowisko jest na Sumatrze (rośnie tu P. merkusii).
Sosny stanowią bardzo ważne źródło pożywienia dla różnych gatunków owadów.
Niestety żerując powodują one nawet poważne uszkodzenia i zniekształcenia poszczególnych części roślin, jak np.: ogryzanie oraz drążenie i minowanie igieł oraz pędów i pączków nad ziemią i korzeni pod ziemią. Często na pędach nadziemnych towarzyszy temu również większy lub mniejszy oprzęd pajęczynowy. Ostatecznie obniża to kondycję sosen i jakość ich szyszek oraz drewna, a nierzadko prowadzi nawet do obumierania całych drzew.
Szkodniki mogą też przy okazji przenosić różne inne czynniki chorobotwórcze, jak np. wirusy, bakterie, grzyby. Szkodniki sosen najgroźniejsze są szczególnie dla monokultur sosnowych, bo nie ma tu innych drzew. Stwarza to warunki idealne dla ich łatwego i nieograniczonego rozprzestrzeniania się. Nic więc dziwnego, że szkodniki sosen podlegają intensywnemu zwalczaniu w lasach.
Polifagi, czyli szkodniki żyjące w glebie.
Żerują one i uszkadzają podziemne i częściowo też nadziemne części sosen i innych roślin. Zwykle specjalizują się w żerowaniu na konkretnych gatunków. Największe szkody wyrządzają głównie na uprawach i w szkółkach zlokalizowanych w terenie otwartym. Szkodniki sosen polifagiczne to m.in.:
Szkodniki kiełkujących nasion i wschodów –
niestrudek lśniący (Bembidion lam pros), dzier włochaty (Harpalus rufipes), mrzygłodem (Melanimon tibia lis), omrzel piaskowy (Opatrum sabulosum);
Szkodniki systemów korzeniowych –
głównie so to pędraki takie jak: guniak czerwczyk (Amphimallon solstitialis), chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha) i kasztanowy (Melolontha hippocastani), wałkarz lipczyk (Polyphylla fullo). Rzadziej są to: listnik zmiennobarwny (Anomala dubia), turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa), ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola);
Szkodniki żerujące na nadziemnych i podziemnych częściach siewek i młodych sadzonek –
rolnica przepaska (Agrotis pronuba), rolnica zbożówka (Agrotis segetum), rolnica szkółkówka (Agrotis vestigialis), błyszczka jarzynówka (Autographa gamma), komarnica (Nephrotoma crocata), koziółka błotnica (Tipula paludosa);
Larwy sprężyków zwane drutowcami –
mogą być jednocześnie roślinożerne, drapieżne i saprofagiczne (żywią się też martwymi szczątkami innych organizmów). Jako roślinożercy, żerują na różnych wysokościach roślin, uszkadzając jednak je głównie poniżej szyi korzeniowej. Najczęściej roślinożercami na sosnach są larwy drutowców: podrzut myszaty (Adelocera murina), osiewnik rolowiec (Agriotes lineatus) ciemny, (Agriotes obscurus) i czarny (Ectinus aterrimus), nieskorek żółtawy (Athous subfuscus), drgalnik obrzeżony (Dalopius marginatus), wełniak szary (Prosternon tesselatum, przy czym jego postać dorosła żeruje na igłach i pędach sosen), ponęc lsniący (Selatosomus aeneus), doskocz brunatny (Sericus brunneus) oraz Selatosomus impressus i Selatosomus latus.
Oligofagi, czyli szkodniki części nadziemnych.
Szkodniki te najczęściej atakują siewki i młode sadzonki sosen, jak np. zwójka siewkóweczka (Eulia politana), która owija igły sosen wytwarzana przez siebie przędzą i potem je obgryza. W uprawach mogą jednak pojawiać się wszystkie typy nadziemnych szkodników sosen, w tym: szkodniki strzałek (pędów głównych), innych pędów, pączków i igieł. Atakują one drzewostany starsze, jak i młodniki, tyczkowiny, czy drągowiny.
Najwięcej szkodników nadziemnych spotkać można w monokulturach upraw sosnowych, gdzie przyciąga je duże nagromadzenie łatwo dostępnego pokarmu, jakim są organy młodych sosen, a szczególnie łyko i pączki. Natomiast pojedyncze drzewa i małe ich enklawki ogrodowe samoistnie chroni ich mała liczebność w danym miejscu. Oligofagi sosnowe występujące w Polsce, żerują głównie na sośnie zwyczajnej (Pinus sylvestris). Szkodniki sosen oligofagiczne to m.in.:
Szkodniki igieł –
owady tej grupy szkodników sosen przede wszystkim ogryzają igły i/lub wysysają z nich soki, przez co osłabiają szczególnie młode drzewka i siewki. Nie występuje tu jednak uszkadzanie pączków, co umożliwia jako taką wegetację i regenerację atakowanych iglaków. W tej fazie rozwojowej rzadko pojawiać mogą się też inne szkodniki, typowe dla drzewostanów starszych sosen, jak np.: osnuja sadzonkowa (Acantholyda hieroglyphica, atakuje jedynie sosny), choinek szary (Brachyderes incanus, atakuje młode sosny i świerki, a także gałęzie modrzewia i jałowca), krótkostopka sosnowa (Brachyonyx Pieti.
Ich larwy minują igły sosnowe, a taka mina, to przestrzeń wytworzona w tkankach roślinnych z powodu żerowania larw), zmróżka sosnowa (Cryptocephalus Pini, owady dorosłe żerują na igłach sosny), wątlik sosnowiec (Luperus pinicola, owady dorosłe żerują na igłach sosny), sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus vs. Cneorrhinus plagiatus, postać dorosła ogryza igły, liście i korę), igłówka sosnowa zwana też pryszczarkiem sosnowcem (Thecodiplosis brachyntera, żeruje tylko na sosnach), igłówka Baera zwana też pryszczarkiem Baera (Contarinia baeri, też żeruje jedynie na sosnach);
Szkodniki pączków, pędów i szyszek –
w tej grupie są szkodniki sosen żerujące w pączkach, najczęściej pędów bocznych, rzadziej głównych, oraz w rosnących, młodych szyszkach. Uszkadzane przez nie organy zwykle wydzielają cieknącą żywicę. Jeśli zniszczone zostaną pędy główne (strzałki) i/lub pączki, może to hamować wzrost roślin i wywoływać przez to nawet silną deformację ich koron. Zalicza się tu m.in. gatunki: kwieciak sosnowiec (Anthonomus varians, larwy tych owadów żerują w kwiatostanach męskich sosen), zwójka sosnówka (Cacoecia piceana, owady te żerują na sosnach, rzadziej też na świerkach i jodłach), szyszeń pospolity (Dioryctria abietella, owady te żerują na sosnach, a także na jodłach, świerkach i modrzewiach),
szyszeń sosnowy (Dioryctria mutatella, atakuje głównie sosnę zwyczajną, a rzadziej sosnę czarną i wejmutkę), zwójka żywiczaneczka (Evetria resinella, atakuje wyłącznie sosny), zwójka pędówka (Evetria duplana, atakuje młode sosny mające 2-6 lat), zwójka odrośleczka (Evetria turionella vs.Evetria turionana, atakuje nieco starsze sosny mające 6-15 lat), skośnik tuzinek (Exoteleia dodecella), smolik szyszkowiec (Pissodes validrostris, ich larwy rozwijają się i zerują w szyszkach sosen),
zwójka sosnóweczka (Rhyacionia buoliana, atakują sosny mające 6-15 lat), zmiennik rudonogi zwany też brudnym (Strophosoma capitata, najczęściej atakuje sosny, gdzie ich dorosłe imago ogryzają pączki, liście i pędy), zmiennik leszczynowiec zwany też zmiennikiem czarniawcem (Strophosoma melanogrammum, atakuje na sosny, świerki i modrzewie, rzadziej też drzewa liściaste, ich dorosłe imago ogryzają pączki, liście i pędy), wskaźnica modrzewianeczka (Zeiraphera griseana vs. Steganoptycha Indiana, atakuje głównie świerki i modrzewie, ale rzadziej również sosny i limby);
Szkodniki pędów i strzałek –
owady zaliczane do tej grupy szkodników nadziemnych (polifagi), uszkadzają korę i/lub łyko na pędach głównych i bocznych. Czasem mogą to być również szkodniki sosen niszczące floem (łyko czyli tkanka roślinna przewodząca produkty fotosyntezy, czyli związki organiczne) i ksylem (drewno czyli tkanka roślinna przewodząca wodę i rozpuszczone w niej sole mineralne, pobierane przez korzenie) w starszych drzewostanach.
Zalicza się tu m.in. gatunki: zakorek czarny (Hylastes ater, atakuje wszystkie drzewa iglaste, w tym głównie ich elementy ścięte i leżące oraz pniaki), szeliniak sosnowiec (Hylobius abietis, atakuje głównie drzewa iglaste, ale sporadycznie również liściaste), szeliniak świerkowiec (Hylobius pinas tri, atakuje świerki, ale także sosny oraz inne iglaki), smolik znaczony (Pissodes castaneus vs. Pissodes notatus, sosny atakują zarówno ich larwy, jak i owady dorosłe), zacień sosnowiec (Scythropus Bustela, ich postacie dorosłe imago ogryzają korę na młodych drzewkach roślin iglastych).
