Nieznane i dziwne gatunki zwierząt to frajda dla każdego zoologa. Również zwykli miłośnicy zwierząt ciekawią się historiami o hybrydach i genetycznych dziwolągach. W Polsce także wyhodowano takie niesamowite stworzenie! Lubisz dziwne zwierzęta? Konieczne przeczytaj, więc, co to za hybryda żubra i krowy, czyli żubroń. Sprawdź, jak powstała hybryda bydła z żubrem. Który lepszy – żubroń a żubr?
Hybryda żubra i krowy – co to za żubroń?
Żubroń to zwierzę stworzone dzięki skrzyżowaniu dwóch różnych gatunków kręgowców należących do przeżuwaczy. A konkretniej, jest to hybryda bydła z żubrem, czyli krzyżówka dydła domowego/hodowlanego z dziko żyjącym żubrem europejskim (łac. Bison bonasus). Oba gatunki – zarówno bydło domowe, jak i żubr – należą do jednej podrodziny bawoły (łac. Bovinae), w ramach, której bydło domowe reprezentuje rodzaj bydło (łac. Bos), a żubr rodzaj bizon (łac. Bison). Systematyka wyższej rangi jest wspólna dla obu tych gatunków – rodzina wołowate dawniej krętorogie/pustorogie/pustorożce (łac. Bovidae), rząd parzystokopytne (łac. Artiodactyla), infragromada łożyskowce (łac. Placentalia), podgromada ssaki żyworodne (łac. Theria) i gromada ssaki (łac. Mammalia).
Hybryda żubra i krowy czyli żubroń, to inaczej – hybryda bydła z żubrem
Hybryda ta została stworzona w sposób sztuczny w Polsce i tu jest też od lat hodowana. W naszym kraju prowadzi się też badania naukowe tych zwierząt. Żubroń posiada przy tym wzrost w granicach 190-220 cm, przy masie ciała do 1200 kg w przypadku buhajów oraz do 810 kg u krów. Budowa ciała tych zwierząt jest pośrednia, a więc wykazuje zarówno cechy żubra, jak i bydła.
Hybrydy mają zwykle maść czarną, choć zdarzają się też osobniki w różnych odcieniach brązu. Ta hybryda bydła z żubrem została stworzona głównie w celu lepszego użytkowania mięsnego. Inne cechy szczególne omawianej hybrydy, to wczesne dojrzewanie i odporność na złe warunki atmosferyczne. Żubroń to hybryda polska/rodzima. Tworzone są też hybrydy żubra europejskiego (łac. Bison bonasus) i bizona amerykańskiego (łac. Bison bison) – tzw. żubrobizon.
Jak i gdzie powstała hybryda bydła z żubrem?
Jak już wyżej wspomniano, żubroń to mieszaniec międzygatunkowy żubra europejskiego i bydła domowego. Hybrydę tę wyhodował w Polsce po raz pierwszy w 1847 r. hodowca i właściciel ziemski Leopold Walicki. Omawiana hybryda żubra i krowy powstała w wyniku skrzyżowania żubra-byka z samicami (krowami) bydła domowego. Do 1859 r. udało mu się w wyniku takich krzyżówek uzyskać 15 hybrydowych osobników, w tym jedynego na świecie płodnego samca w pierwszym pokoleniu. Celem Walickiego było uzyskanie zwierząt o lepszej mięsności, a przy tym bardziej wytrzymałych na niekorzystne warunki środowiskowe, które mogłyby być hodowane nawet wyłącznie w stanie wolnościowym przez cały rok.
Później w latach 1905-1928 dalsze badania nad żubroniem kontynuowano również poza Polską, w ówczesnym Związku Radzieckim w Instytucie Askania Nowa (rezerwat naukowo-doświadczalny, znajdujący się w obwodzie chersońskim w obecnej Ukrainie). Tu udało się wyhodować 28 żubroni. Wybuch II wojny światowej przerwał wszelkie prace hodowlane i niemal doszczętnie wytrzebił populację żubra europejskiego. Ten prastary gatunek znalazł się na wymarciu i trzeba było go odtwarzać z zaledwie garstki ocalałych osobników.
Po wojnie, w 1953 r. w ogrodzie zoologicznym w Płocku wznowiono hodowlane uzyskiwanie i badania hybryd żubra i krowy, uzyskując na początek 4 nowe mieszańce. Od 1958 r. badania te przejął i prowadzi jednak Zakład Badań Ssaków PAN w Białowieży. Naukowcy krzyżują byki żubra europejskiego z krowami naszej rodzimej rasy polskiej czerwonej i nizinnej czarno-białej. Do 1976 r. (w ciągu 16 lat) w ośrodku białowieskim udało się uzyskać w ten sposób aż 71 mieszańców hybrydowych zwanych żubroniem. W tym po raz pierwszy na świecie uzyskano osobnika urodzonego przez żubrzycę, czyli pochodzącego z krzyżowania odwrotnego (krzyżówka byka bydła i samicy żubra), niż dotychczas robiono (krzyżówka byka żubra i samicy bydła).
Jak powstała nazwa żubroń?
Nazwa „żubroń” została zaproponowana i wybrana w Polsce z kilkuset różnych propozycji, jakie nadesłali czytelnicy w konkursie przeprowadzonym w 1969 r. przez bardzo znane czasopismo „Przekrój”.
Po co powstała hybryda bydła z żubrem? Żubroń a żubr.
Zasadniczym celem wyhodowania krzyżówkowego żubronia było stworzenie hybrydy międzygatunkowej, która miałaby najlepsze cechy zarówno domowego bydła, jak i dzikiego żubra. Chodziło o to, by zwierzę takie można było hodować na nieużytkach, bez potrzeby budowania pomieszczeń gospodarskich i bez konieczności karmienia drogimi paszami treściwymi. Mieszańce pierwszego pokolenia miały też przewyższać obie formy wyjściowe swoją masą i rozmiarami ciała, dzięki genetycznej heterozji krzyżówkowej (lepsze urozmaicenie genetyczne).
Żubroń faktycznie charakteryzuje się dużą masą ciała, jest też bardzo silny, szybko rośnie i dojrzewa, dobrze wykorzystuje pokarm, daje wysokowartościowe mięso, jest też odporny na choroby i złe warunki klimatyczno-środowiskowe, dzięki czemu można te zwierzęta hodować bez pomieszczeń. Niestety żubroń nie jest też wolny od wad i ogólnie uważa się, że próba stworzenia hybrydy bydła z żubrem nie przyniosła zadowalających rezultatów (także ekonomicznych). Osiąganie dobrego przyrostu masy mięśniowej tanim sumptem, to za mało.
Największym problemem jest fakt, że dziki temperament (częsta płochliwość i możliwa agresja wobec ludzi) tych hybryd nie pozwala na ich hodowlę, jako normalne zwierzę gospodarskie. Mieszańce te jest też trudno uzyskać (udaje się to w warunkach laboratoryjnych). Uzyskiwane hybrydowe samice są do tego płodne i dają potomstwo z przedstawicielami obydwu gatunków wyjściowych. Jednak samce żubronia są niestety niepłodne już w pierwszym pokoleniu. To również bardzo poważne ograniczenia w ich ewentualnej hodowli. Obecnie w Polsce nie prowadzi się, więc masowej hodowli żubroni i żyje u nas tylko garstka tych hybryd, stanowiących swoistą atrakcję turystyczną.
Dlaczego bydło nie krzyżuje się z żubrami w sposób naturalny?
Żubronie, czyli hybrydy bydła z żubrem nie są możliwe do uzyskania na wolności w stanie dzikim. Oba gatunki wyjściowe nie krzyżują się, bowiem ze sobą. Przed I wojną światową i wcześniej miejscowa ludność masowo wypasała swoje bydło w Puszczy Białowieskiej. Podobnie było zresztą w całej Polsce. Po zakończeniu II wojny światowej również wypasano bydło hodowlane w wyznaczonych rejonach Puszczy, w liczbie niekiedy nawet do 3000 sztuk. Obecnie w Polsce nie jest to już od lat praktykowane, jednak zwyczaj ten przetrwał we wschodniej (białoruskiej) części Puszczy Białowieskiej, gdzie krowy wpędza się do lasu i na łąki na wiosnę i spędza je dopiero jesienią. Ani w Polsce, ani za naszą wschodnią granicą nigdy nie odnotowano jednak urodzenia omawianych hybrydów. Dlaczego? Ponieważ istnieją naturalne bariery anatomiczno-fizjologiczne, które w naturze stanowią wystarczającą przeszkodę w możliwości powstawania ewentualnych mieszańców międzygatunkowych żubroni. Ich tworzenie jest możliwe tylko przy pomocy człowieka w laboratorium.
Inna podobna hybryda – żubrobizon
Jest to podobna hybryda jak żubroń. Ten mieszaniec międzygatunkowy został stworzony w wyniku krzyżówki dwóch odrębnych gatunków – bizona amerykańskiego (łac. Bison bison) i żubra europejskiego (łac. Bison bonasus). Hybrydę tę wyhodowano doświadczalnie już dosyć dawno temu i nazwano ją żubrobizonem. W 2000 r. opisano ją, jako podgatunek żubra europejskiego Bison bonasus montanus (Rautian, Kalabuszkin & Niemcew, 2000). Hybrydy te wpisano też do Czerwonej Księgi Gatunków Chronionych Republiki Adygeja w Rosji. Stworzenie żubrobizona od razu spotkało się z wielką krytyką środowiska naukowego, jako hybryda niczemu niesłużąca, za to zagrażająca czystości i istnieniu naturalnych gatunków wyjściowych.
Żubrobizony w Polsce
W 1929 r. za pośrednictwem Karola Hagenbecka z firmy „Tierparadies” ze Stellingen koło Hamburga warszawski ogród zoologiczny zakupił 3 żubry i 4 żubrobizony. Część tych zwierząt została jednak szybko przeniesiona do Białowieży – były to trzy żubrobizonki pochodzące od białowieskiego byka i matki będącej potomkiem białowieskiego byka i bizonki (Faworyta, Stolce i Sweja), oraz byk Kobalt (potomek żubrobizona i białowieskiej żubrzycy) i drugi byk Kobold (mieszaniec żubra, żubrobizona i krowy domowej). Populacja tych żubrobizonów żyła w Puszczy Białowieskiej przez kolejne kilka lat, lecz w roku 1935 i 1936 w trosce o czystość rodzimych żubrów, przeniesiono je do ufundowanego przez kanadyjską Polonię rezerwatu w Smardzewicach koło Spały.
Potem w czasie II wojny światowej, w latach 1941-1944 Niemcy ponownie sprowadzili do Białowieży jednego samca, z którym krzyżowali samice żubra europejskiego, chcąc uzyskać superbydło podobne do pierwotnego, wymarłego tura. Po wojnie w trosce o czystość gatunku, do 25.09.1950 r. ponownie usunięto jednak wszystkie mieszańce z Puszczy Białowieskiej. W Polsce dba się obecnie o to, by całkowicie zapobiegać jakiejkolwiek możliwości krzyżowania się żubra europejskiego z bizonami. W tym celu profilaktycznie wprowadzono też zakaz hodowli bizonów amerykańskich, jako gatunku inwazyjnego.
