Balet to jedna z wielkich sztuk światowych. To nie tylko taniec, a jeśli już, to jest to taniec niezwykły i najbardziej prestiżowy. Obok filharmonii, opery i operetki, balet jest mocno oblegany przez publiczność. Jest to sztuka szlachetna, poważna i szalenie wymagająca. Tancerze baletowi muszą niezwykle ciężko pracować, by dojść do perfekcji. Interesujesz się tańcem i muzyką poważną? Konieczne przeczytaj to unikatowe opracowanie i sprawdź, jak przebiegała historia baletu na świecie. Poznaj najsłynniejszych tancerzy!
Historia baletu – czym w ogóle jest balet?
Balet to taniec teatralny, w którym formalna technika tańca akademickiego czyli danse d’école, jest połączona z innymi elementami artystycznymi. Te inne elementy artystyczne, to muzyka, kostiumy i dekoracje sceniczne.
Historia baletu – pojawienie się baletu w Europie we Włoszech.
Balet ma swoje początki we włoskim renesansie. Został wtedy rozwinięty jako rozrywka dworska. W czasach renesansu we Włoszech balet był rodzajem rozrywki na arystokratycznych weselach. Tancerze dworscy i muzycy współpracowali, by zabawiać arystokratów podczas takich uroczystości. Jednym z pierwszych mistrzów tańca baletowego był wtedy Domenico da Piacenza. Natomiast pierwszym tańcem baletem był Ballet de Polonaise, wykonany po raz pierwszy w 1573 r. Tradycyjne buty baletowe nie były jeszcze jednak wtedy używane, a kostiumami były zwykłe togi formalne.
Historia baletu – przeniesienie baletu do Francji.
W XV i XVI w. technikę baletu sformalizowano. Epicentrum tej sztuki przeniosło się do Francji. Stało się to po ślubie urodzonej we Włoszech arystokratki Katarzyny de Médicis z Henrykiem II we Francji. Nadworny muzyk i choreograf Balthasar de Beaujoyeulx wymyślił wtedy Ballet comique de la reine w 1581 r. („Komiksowy balet królowej”). Zapoczątkowało to długą tradycję baletów dworskich we Francji, która osiągnęła swe apogeum pod panowaniem Ludwika XIV w połowie XVII w.
Balet wciąż pozostawał jednak wyłącznie rozrywką dworską. Tańczyli w nim zwykli dworzanie, a czasem też kilku profesjonalnych tancerzy. Tematyka tych utworów, w których taniec obok deklamacji i śpiewu stanowił jedynie część, była bardzo zróżnicowana. Niektóre były komiczne, a inne miały bardziej poważne, a nawet polityczne podteksty. Często też występował w nich sam Ludwik XIII i jego syn Ludwik XIV. Ten ostatni był nawet uważany za specjalistę szlachetnego stylu tańca, jaki rozwinął się na dworze francuskim.
Ostatecznie wydarzenia historyczne zepchnęły jednak z czasem sztukę na bok, a balet dworski zniknął. Ludwik XIV zdążył mimo to założyć dwie akademie, w których balet wkroczył w kolejną fazę swego rozwoju. Była to Académie Royale de Danse (1661) i Académie Royale de Musique (1669). Académie Royale de Danse została utworzona, aby zachować klasyczną szkołę tańca szlacheckiego. Miało to trwać do lat 80. XVIII w.
Potem rolę nadrzędną przejęła Akademia Muzyczna, poprzedniczka Szkoły Tańca Opery Paryskiej. Balet połączył taniec, muzykę, scenografię i poezję, tworząc dramatyczną historię. Początkowo jego rola była elementem powstałej wcześniej opery. Później balet rozwinął się w formę tańca koncertowego we Francji i Rosji.
Historia baletu – dalszy, już profesjonalny rozwój baletu we Francji.
Wspomniana Académie Royale de Musique dała początek sztuce bardziej ambitnej i dopracowanej i miała nieocenione znaczenie w rozwoju baletu. Rozwinął się z niej Balet Opery Paryskiej, jako pierwszy już profesjonalny zespół baletowy. Przez całe stulecie balet stał się też praktycznie obowiązkowym składnikiem różnych form opery francuskiej. Tancerze Opery (jak powszechnie nazywano Académie) od początku byli przy tym profesjonalistami podlegającymi baletmistrzowi.
Sukcesja wybitnych baletmistrzów zapewniła wielki prestiż francuskiemu baletowi, a jakość tancerzy Opery stała się znana w całej Europie. Wybitnymi baletmistrzami byli wtedy m.in. Pierre Beauchamp, Louis Pécour i Gaétan Vestris. W czasach renesansu balet we Francji został też bardziej sformalizowany przez Pierre’a Beauchamp.
Skodyfikował on bowiem pięć konkretnych pozycji stóp i ramion. Znany tancerz baletowy i choreograf Jean-Baptiste Lully często obsadzał też w swoich baletach ówczesnego króla Ludwika XIV. Lully współpracował do tego ze słynnym francuskim dramatopisarzem Moliére. Zaowocowało to powstaniem baletu komediowego.
Lully stworzył też gatunek tragédie en musique. Balet nadal zależał jednak od arystokratycznych pieniędzy, które miały wpływ na jego rozwój oraz muzykę, literaturę i idee. Z czasem stał się za to mniej zależny od dworu królewskiego.
Historia baletu – rozpowszechnienie baletu na całą Europę i świat.
W końcu balet rozprzestrzenił się też w całej Europie – w Niemczech, Hiszpanii, Portugalii, czy nawet w Polsce i na Węgrzech. W naszym kraju taniec ten rozpropagował król Władysław IV Waza. Tancerze baletowi zorganizowali się też w profesjonalne zespoły baletowe i występowali dla arystokratów podczas tournée po Europie. Z czasem powstały najpopularniejsze profesjonalne sceny baletowe. Tworzyły je balety m.in. Royal Ballet w Londynie, Royal Danish Ballet, Imperial Ballet of the Russian Empire.
Nowym centrum tańca baletowego stała się też Wenecja. Sztuka ta rozwinęła się również za oceanem w USA. Powstał tam San Francisco Ballet, American Ballet Theatre, The New York City Ballet, The National Balet Kanady itp. Balet zawędrował nawet do odległej Australii (The Australian Ballet). W XVIII w. we Francji rozwinął się styl baletowy ballet d’action. Ruchy tancerzy zostały w tym stylu zaprojektowane, by wyrazić opowiadaną historię i postacie bohaterów.
W ten sposób balet stał się istotną częścią dramatyzacji opery. Zaliczono też do oper przerywniki zwane divertissementami. Dużą rolę w tym dalszym rozwoju sztuki operowej odegrał francuski tancerz i baletmistrz Jean-Georges Noverre oraz kompozytor Christoph Gluck. Połączono taniec, muzykę i dekoracje, by wesprzeć fabułę. Opracowano również trzy formalne techniki: sérieux, demi-caractère i comique.
Historia baletu – reformy sztuki baletu w XIX wieku.
W XIX w. większą popularność zyskały tancerki baletowe. Baleriny odgrywały w tej części historii baletu także role męskie. Wiedeń został przy tym ważnym ośrodkiem nauczania omawianego tańca. Balet nie był już tylko sztuką dla arystokracji. Niektóre znane baletnice eksperymentowały z nowym elementem baletu, zwanym techniką pointe. W ten sposób baletnica uzyskała idealną figurę sceniczną. Opracowano też buty baletowe z okrągłymi noskami, które od tej pory pozostały formalną częścią kodeksu baletowego.
Choreografia baletowa stała się romantyczna, swobodna, lekka i zwiewna. A baleriny pojawiły się jako kruche istoty bez wysiłku podnoszone, tworząc wrażenie lotu w powietrzu. W pewnym momencie także lokalny folklor wszedł do tańca baletowego, co przyczyniło się do rozwoju tańca ludowego. Wykształciły się profesjonalnie balety narodowe, takie jak Opera Narodowa Ukrainy, Węgierski Balet Narodowy, Narodowy Balet Teatru Pragi i Wiedeński Balet Państwowy.
Balet rosyjski uważany jest odtąd za balet tradycyjny i do dzisiaj osiągnął bardzo duże znaczenie w światowej historii baletu. Kolonializm wpłynął natomiast na twórczość baletową z elementami orientalnymi, azjatyckimi i afrykańskimi. Rozwinął się też balet Danii. Wielkiej rewolucji poddano ponadto dotychczas stosowane stroje baletowe.
Formalnym elementem baletu została sztywna krótka spódniczka noszona jako kostium. Nazwano ją potocznie „tutu”. Spódnica ta była mocno podparta krynoliną, przez co sterczała poziomo na boki. Umożliwiało to bez ograniczeń swobodną akrobatyczną pracę nóg.
Historia baletu – balet współczesny XX i XIX wieku.
W XX w. rosyjski balet powrócił do Paryża z powodu wygnania po rewolucji. W Rosji na scenie baletowej panowała wtedy wielka stagnacja. Komunistyczny nacisk ideologiczny wtrącił do baletu elementy socjalistyczne. Była w nim też jednak i oszałamiająca wirtuozeria, techniczna doskonałość i wielka siła. Najsłynniejszy wtedy mistrz baletu Fokine wyjechał z Rosji do USA. Nie zadowalał go bowiem sam atletyczny popis i uroda komunistycznego baletu.
W USA zażądał od baletnic ekspresji, zadbania o historię opowieści oraz użycia autentycznego stroju z epoki. W Ameryce balet został też przystosowany do nowopowstałych rewolucyjnych mediów telewizji i filmu. Temat został bardziej udramatyzowany niż fabuła. Było też więcej wolnomyślicielstwa, niż tradycyjnej narracji. Spudniczka tutu została udoskonalona przez skośny krój, aby dać tancerkom jeszcze większą swobodę ruchów.
Balet neoklasyczny rozwinął styl pomiędzy baletem klasycznym, a współczesnym. Balet powrócił również do stylu bardziej uproszczonego, wbrew nadmiernie udramatyzowanej jak dotąd modzie. Usunięto duże dekoracje i nadmierne rekwizyty, dzięki czemu tancerze stali się głównym medium artystycznym. Balet współczesny mieszając elementy baletu klasycznego i tańca współczesnego nie jest więc do końca tradycyjny.
Wykorzystuje technikę pointe, a także pracę na podłodze i podkręcanie nóg. Wielki wpływ na ten gatunek miał też arcysłynny tancerz rosyjski Michaił Barysznikow. Został bowiem trenerem i dyrektorem American Ballet Theatre w 1980 r. Najlepszym i najsłynniejszym baletem od lat pozostaje jednak współcześnie balet rosyjski, kształcący artystów z całego świata.
