Ptaki ewolucyjnie znajdują się tuż przed gromadą ssaków, jako potomkowie pradawnych dinozaurów. To bardzo interesujące zwierzęta zlokalizowane w obrębie bardzo wielu gatunków. Są wśród nich ptaki latające, jak i wielkie masywne nieloty. Ich przeciwieństwo stanowią spędzające większą część życia w powietrzu jaskółki. Lubisz ptaki i szukasz informacji na ich temat? Przeczytaj koniecznie ten artykuł i sprawdź, jakim ptakiem jest jaskółka oknówka, zwana też oknówka zwyczajna Delichon urbicum.
Jaskółka oknówka systematyka oraz pochodzenie i siedlisko naturalne
Jaskółka oknówka zwana też oknówka zwyczajna Delichon urbicum to gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny jaskółkowatych (Hirundinidae). Dalsza systematyka obejmuje podrząd ptaków śpiewających (Oscines), rząd wróblowych (Passeriformes), infragromadę ptaków neognatycznych (Neognathae), podgromadę Neornithes i gromadę ptaków (Aves). Oknówka zwyczajna Delichon urbicum zamieszkuje Europę i Azję oraz część Afryki Płn.
Ptaki te żywią się jednak wyłącznie owadami, więc muszą zimować w Afryce Subsacharyjskiej i tropikalnej części Azji. Najlepszym ich siedliskiem są otwarte tereny porośnięte niską roślinnością, np. łąki i pastwiska, czy pola uprawne blisko wód. Oknówka występuje też w terenach górskich do wys. min. 2200 m. Jej ulubionym siedliskiem są jednak miasta, a czasem nawet ich centra. Najbardziej ze wszystkich jaskółek eurazjatyckich latają również w pobliżu drzew.
Zapewniają im bowiem obfitsze pożywienie z owadów i dobre schronienie przed drapieżnikami. W terenie zabudowanym i na drzewach mają ponadto liczne miejsca do spokojnego gniazdowania i odchowu młodych. Na zimowiskach oknówki wykorzystują także siedliska otwarte. Są przy tym mniej widoczne w ekosystemie od zimujących tam dymówek.
Lubią bowiem fruwać na wyższych poziomach i preferują bardziej wędrowny tryb życia. Zimują w tropikach w Afryce Wsch. i Tajlandii.
Jaskółka oknówka podgatunki:
Delichon urbicum urbicum – oknówka zachodnia. Jaskółka ta gniazduje w umiarkowanej wschodniej Eurazji, po centralną Mongolię i rzekę Jenisej na zachodzie Syberii. Przed zimą migruje natomiast do subsacharyjskiej Afryki;
D. urbicum meridionale – oknówka południowa. Gnieździ się w Europie Płd, Afryce Płn. (Algieria Płn., Maroko, Tunezja) oraz we wschodnich terenach od Azji Zach.-Środkowej. Jej zasięg dochodzi aż do chińskich gór Tienszan i Kaszmiru. Zimowiska ma z kolei w Azji Płd.-Zach. i Afryce;
D. urbicum lagopodum – oknówka wschodnia, z powodu preferencji siedliskowych zwana też syberyjską. Tereny lęgowe posiada na wschód od Jeniseju, aż do obszarów rzeki Kołyma, Mongolii Płn. i północnych Chin. Jej zimowiska są natomiast w Chinach Płd. i Azji Płd.-Wsch.
Jaskółka oknówka opis wyglądu morfologicznego
Oknówka zwyczajna Delichon urbicum ma niezauważalny dymorfizm płciowy. Samce i samice są tej samej wielkości. Osobniki dorosłe mają ok. 13 cm długości ciała i 26-29 cm rozpiętości skrzydeł, przy masie ciała ok. 18,3 g. Ich ogon jest dużo mniej wcięty, niż u popularniejszej od niej jaskółki dymówki. Oknówka posiada ponadto czarne z metalicznym połyskiem upierzenie na wierzchu ciała. Natomiast szyja, brzuch i kuper są czysto białe.
Dodatkowo nad ogonem jest też zlokalizowana duża, prostokątna biała plama. Z kolei podgardle ma kolor ciemnoszary. Oknówki mają również czarny dziób i ciemnobrązowe oczy. Młode osobniki nie mają błyszczącego, metalicznego na górze połysku, jak ptaki dorosłe. Kolorystycznie są też na spodzie białawe z brązowawym odcieniem. Wielkością ciała oknówki prawie dorównują wróblom, choć są od nich znacznie smuklejsze. Są też sporo mniejsze od prowadzących podobny tryb życia jerzyków.
Oknówka bywa mimo wszystko mylona czasem z dymówką. W przeciwieństwie do dymówki posiada jednak nogi pokryte białymi piórami na całej długości aż do pazurków na ich końcach. Jest też nieco mniejsza i ma bardziej krępy kształt ciała. W locie różnicę między tymi obiema gatunkami jaskółek zauważyć można przede wszystkim po białym kuprze oraz wspomnianym płytszym wcięciu ogona.
W pewnym stopniu odmiennie zbudowane jest też gniazdo oknówki i dymówki. Czasem też ma odmienną lokalizację w terenie. Oknówka zwyczajna Delichon urbicum śpiewa głównie wtedy, gdy siedzi na dachach i w locie. Wydaje cichy świergot, mniej melodyjny i śpiewny, niż u dymówek. Wabi głosem „czrr czrr sier sier” siedząc i „crip” w locie. Alarmowo w przenikliwy sposób krzyczy „tsir tsir tsir”.
Jaskółka oknówka migracje
Oknówka zwyczajna Delichon urbicum jest ptakiem migrującym tzw. szerokim frontem. Przekraczają jak najszybciej Morze Śródziemne i Saharę, lecąc zwykle za dnia. Żywią się przy tym owadami chwytanymi w locie. Migracje zawsze oznaczają dla nich ryzyko z powodu warunków pogodowych. W 1974 r. aż kilkaset tysięcy tych małych ptaszków padło martwych w okolicach Alp szwajcarskich. Powodem były nagłe obfite opady śniegu i zbyt niska temperatura. Ich przeżycie w czasie migracji jesienią zależy głównie od temperatury i opadów.
Dla młodych niskie temperatury w sezonie lęgowym są jeszcze większym zagrożeniem. Obecne zmiany klimatyczne i coraz częstsze ekstremalne warunki pogodowe będą prawdopodobnie obniżać ich wskaźniki przeżycia. Oknówki wracają na lęgi kilka dni po pierwszych dymówkach. Przy złej pogodzie rzadko jednak trafiają prosto do swych gniazd. Polują wtedy na przestojach w spokojniejszych i cieplejszych miejscach nad dużymi zbiornikami słodkowodnymi.
Jest też coraz więcej doniesień o oknówkach zostających na lęgi w Namibii i Afryce Płd. Nie ryzykują powrotu na północne lęgi, choć to ptaki migrujące na duże odległości. Sporadycznie widywano je też na wschodzie po Alaskę i na zachodzie po Nową Funlandię, Bermudy i Azory. W Polsce oknówki są licznymi i bardzo licznymi ptakami lęgowymi.
Gnieżdżą się u nas nawet w wysokich górach do 1200 m n.p.m. Oknówka w całym kraju jest też licznie widywana w czasie swych migracji. Przyloty naszej polskiej populacji maja miejsce od kwietnia i maja, a odloty od końca sierpnia do połowy października. Gatunek ten nigdy nie próbuje u nas zimować, w przeciwieństwie np. do blaszkodziobych.
W przeciwieństwie do innych gat. jaskółek, populacje oknówki mają też stałą liczebność w Europie Środk. Na wsiach wprawdzie liczność maleje, jednak w miastach stale przybywa ptaków tego gatunku.
Oknówka behawior czyli zachowanie
Oknówka zwyczajna Delichon urbicum jest świetnym i bardzo zwinnym lotnikiem. W powietrzu ptaszki te spędzają wiele godzin dziennie. Latają przy tym wyżej i szybciej od dymówek. Na ziemi siadają po błoto do budowy gniazd. Po ziemi chodzą bardzo niezgrabnie. Migrują grupowo. Na zimowiskach nocują gromadnie w koronach drzew i krzewów.
Nie stronią od ludzi i gniazdują też w miastach. Na obszarach rolniczych ich zagęszczenie wynosi średnio kilka do kilkunastu par lęgowych na 1 km2. Latem nad większymi zbiornikami wodnymi tworzą się koncentracje setek i tysięcy oknówek. W pobliżu lęgowisk wymagają dostępu do błotnistych kałuż, by moc budować gniazda.
Jaskółka oknówka zwyczaje żywieniowe
Oknówka to ptak owadożerny, podobnie, jak inne jaskółki, jerzyki czy niektóre wróblowe. Ich pokarmem są więc owady chwytane w locie. Są to głównie muchy i mszyce, czy owady błonkoskrzydłe wraz z uskrzydlonymi formami mrówek. Błonkoskrzydłe i mrówki są też ważnym składnikiem ich diety na zimowiskach. Polują lecąc na wysokości ok. 21 m latem i 50 m na zimowiskach.
Niższy lot oznacza nadchodzące deszcze. Tereny łowieckie mają w zasięgu 450 m wokół gniazda. Powinny to być tereny otwarte z dostępem do wody. Lubią też latać za maszynami rolniczymi na polach i nad dużymi zwierzętami gospodarskimi. Jest tam bowiem więcej owadów do schwytania.
Jaskółka oknówka rozmnażanie
Dawniej oknówki gnieździły się na wysokich skalistych klifach oraz w jaskiniach pod nawisami skalnymi. Obecnie preferują jednak budynki i różne ludzkie konstrukcje (np. domy, mosty). Gnieżdżą się jednak zawsze tylko na zewnątrz budynków, podczas gdy dymówka wlatuje do środka. Po zimowisku wracają do Europy od kwietnia do maja.
Gniazda budują zwykle od końca marca w Afryce Płn. (populacja południowa), do połowy czerwca w Laponii (populacja północna). Gniazda są zamknięte i wypukłe na dole i z boków, tworząc rodzaj głębokiego kosza. Oknówki budują je poniżej wystających gzymsów, półek, czy innych elementów. U góry lepią dodatkowo otwór otwór wejściowy.
Buduje je samiec z samicą, lepiąc błoto ze źdźbłami traw, włosów itp. Gniazdując, oknówki tworzą kolonie zwykle do ok. 10 gniazd. W sprzyjających warunkach zdarzają się też jednak kolonie nawet ok. 1 tys. gniazd. Samica składa 4-5 białych jaj o wielkości 1,9 x 1,33 cm, ciężkich do ok. 1,7 g.
Wysiaduje je potem przez 14-16 dni. Pisklęta oknówek to typowe gniazdowniki. Są więc niedołężne i opuszczają gniazdo dopiero po kolejnych 22-32 dniach. Rodzice karmią je jeszcze ok. tydzień. W jednym sezonie oknówki wyprowadzają zwykle dwa takie lęgi.
Jaskółka oknówka ochrona gatunkowa
W naszym kraju oknówka jest pod ścisłą ochroną gatunkową. Jest też na Czerwonej liście ptaków Polski, jako gat. najmniejszej troski LC. Monitoring ogólnokrajowy z lat 2013-2018 pokazał, że jej polska populacja liczyła w tym czasie 417-596 tys. par lęgowych. Oknówka to zatem gatunek około czterokrotnie rzadziej występujący w Polsce od najpopularniejszej u nas jaskółki dymówki.
