Niektóre miejsca mają ogromne znaczenie historyczne i martyrologiczne. W naszym kraju jest wiele takich obiektów związanych z II wojną światową, jak miejsca kaźni, więzienia i obozy koncentracyjne. Jedno z nich znajduje się na terenie starej XIX-wiecznej Twierdzy-Poznań. Interesujesz się historią? Konieczne przeczytaj – Fort VII w Poznaniu (gdzie jest fort 7 w Poznaniu, kogo Niemcy przetrzymywali w forcie 7 w Poznaniu, kto i za co trafiał do fortu 7).
Fort VII w Poznaniu – jak powstała poznańska twierdza?
Już tysiąc lat temu Poznań był jednym z najbardziej ufortyfikowanych miejsc w Europie. Leżał bowiem w miejscu idealnym do przeprawy przez Wartę. Do XIII w. był też ważną częścią polskiego systemu obronnego. Dopiero potem jego rola jako fortecy nieco zmalała. Wrogowie przestali mu bowiem zagrażać w XV i XVI w. oraz swobodnie rozkwitło rzemiosło i handel. Jednak w połowie XVII w. nadeszły kolejne wojny. Poznań był wtedy zdobywany i plądrowany przez wojska saskie, szwedzkie, rosyjskie, czy brandenburskie.
Potem nastąpił II rozbiór Polski i w 1793 r. Poznań stał się częścią Prus. Po wojnach napoleońskich przesunięto też na zachód granicę między zaborem pruskim i rosyjskim. Niemcy wytypowali wtedy Poznań na twierdzę, która miała chronić Berlin przed Rosją. W ramach tych przeobrażeń, w XIX w. powstał przede wszystkim główny fort na Cytadeli, tak zwany Fort Winiary. Jego centralną część nazwano po niemiecku Kernwerk.
Zbudowano również szczelne i bardzo mocne mury wokół twierdzy i miasta. W drugiej połowie XIX w. dotychczas pobudowaną twierdzę wzmocniono dodatkowo zbudowaniem 18 fortów otaczających miasto. Do końca XIX w. zbudowano wszystkie planowane umocnienia i poznańska twierdza była w pełni gotowa. Miasto stało się przez to jedną z największych budowli fortecznych w ówczesnej Europie. Mogło wytrzymać nawet wieloletnie oblężenie.
Co ciekawe, na koniec rozebrano jednak wewnętrzny pierścień fortyfikacji, ponieważ rozwój techniki wojennej uczynił go już wtedy zbędnym. Dzięki powstaniu nowoczesnej artylerii, przestał po prostu pełnić jakakolwiek funkcję militarną. Zamiast niego powstała m.in. Dzielnica Zamkowa.
Fort VII w Poznaniu – czy poznańska twierdza brała udział w wojnie?
Twierdza Poznań została przetestowana militarnie jedynie raz w 1945 r. Hitlerowskie Niemcy zażarcie bronili się tam wtedy przed atakami nacierających wojsk sowieckich. Mimo opisanych tu wielkich XIX-wiecznych fortyfikacji, Poznania nie można jednak było obronić. Niemcy zdołali mimo to utrzymać się tu przez miesiąc. Pozostałości po starych pruskich fortyfikacjach nie zostały potem zniszczone i ostały się po dziś dzień. W Poznaniu podziwiać można jeszcze pojedyncze forty, największy w mieście parku Cytadeli i ruiny murów czy innych resztek fortyfikacji.
Co to jest Fort VII czyli Fort Colomb?
Fort VII zwany Colomb jest jednym z najlepiej zachowanych elementów wchodzących w skład starej Twierdzy-Poznań. Jest to jeden z 18 fortów tej Twierdzy, wzniesionych w latach 1876-1880, a później zmodernizowanych w latach 1887-1888. W 1902 r. tę 14-hektarową fortyfikację nazwano właśnie wspomnianym Fortem Colomb.
Uczyniono to na cześć pewnego zasłużonego pruskiego generała. Do 1918 r. pełnił potem ważną funkcję w pruskich planach dotyczących obrony zarówno miasta, jak i wschodniej granicy II Rzeszy. Jednak w 1931 r. po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, przemianowano go na Fort Floriana Dąbrowskiego, który był majorem wojska polskiego.
W okresie międzywojennym Fort VII służył jako magazyn. Obecnie mieści się tam siedziba i Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII. Muzeum to stanowi oddział Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości w Poznaniu. W czasie II wojny światowej Fort VII zapisał bardzo złą kartę w swojej historii.
Fort VII w Poznaniu – jego historia w czasie II wojny światowej.
Punktem zwrotnym w historii Fortu VII była okupacja. Władze hitlerowskie zdecydowały bowiem, że budynek Fortu VII stanie się pierwszym obozem koncentracyjnym na terenie Polski. Czynnikami, które przeważyły przy jego wyborze na miejsce takiego obozu było położenie. Był bowiem usytuowany z dala od osad, otoczony murami ziemnymi i kamuflującą roślinnością, dość typową dla fortów. Znajdował się też blisko centrum Poznania.
Gdy zatem rozpoczęła się II wojna światowa, Niemcy zdobyli i zajęli całą Polskę, w tym Wielkopolskę we wrześniu 1939 r. Mało kto jednak wie, że w Forcie VII Niemcy utworzyli wtedy właśnie ten pierwszy na ziemiach polskich obóz koncentracyjny. Najpierw wypędzono z jego okolic obywateli polskich i zaludniono ten obszar rodzinami oficerów obozowych i personelu Gestapo. Całe miejsce też ściśle odizolowano od innych części miasta.
Utworzony obóz Niemcy nazwali „Konzentrationslager Posen” (KL Posen). Potem zmienili jego funkcję najpierw na „Obóz przejściowy”, a następnie na „Więzienie policji bezpieczeństwa i obóz pracy wychowawczej” (Gestapo). Już 1939 r. KL Posen stał się więc miejscem więzienia i kaźni Wielkopolan, stworzonym w czasie niemieckiej okupacji na terenie Fortu VII Twierdzy Poznań. Niemcy wykonywali tam masowe egzekucje ludności cywilnej.
Do ich uśmiercenia oprawcy wykorzystali gaz trujący. Miało to miejsce w jednej z remiz artyleryjskich Fortu VII. Była to pierwsza masowa egzekucja ludności cywilnej z wykorzystaniem śmiercionośnego gazu. Sam obóz zaś funkcjonował do 1944 r. Potem w latach 1944-1945 na terenie Fortu VII działała fabryka „Telefunken Gesellschaft für drahtlose Telegraphie”. Produkowano w niej radiostacje wojskowe dla armii niemieckiej.
Fort VII w Poznaniu – jego historia po II wojnie światowej.
KL Posen funkcjonowało w sumie w latach 1939-1944, kolejno najpierw jako obóz koncentracyjny, a potem jako więzienie policyjne Gestapo i obóz przejściowy (niem. Durchgangslager). Oficjalnie Fort VII był niemieckim więzieniem i obozem przejściowym dla ludności cywilnej, jednak w rzeczywistości był to głównie obóz zagłady. Nie można już określić, kiedy obóz zaczął działać. 10 października 1939 r. policja bezpieczeństwa oficjalnie przejęła kontrolę nad terenem, który wcześniej był wykorzystywany przez Wehrmacht. Fort VII przeszedł pod jurysdykcję SS-Oberführera Ericha Neumanna, szefa Einsatzgruppe VI.
Jego pierwszym komendantem został SS-Sturmbannführer Herbert Lange. Do 25 kwietnia 1944 r. w Forcie VII więziono w sumie ok. 18 tys. osób. Jednorazowo zwykle przebywało tam od 2 do 2,5 tys. więźniów, podczas gdy liczebność esesmanów dochodziła do 400. Po zakończeniu II wojny światowej fort należał do Ludowego Wojska Polskiego i służył głównie jako magazyn wojskowy. W tym czasie w związku z tym odmawiano dostępu do całego terenu obozu.
W 1963 r. dzięki wytrwałości Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, w Forcie VII utworzono Izbę Pamięci Narodowej. Została ona otwarta w listopadzie tego roku z okazji Wszystkich Świętych oraz Miesiąca Pamięci Narodowej w Polsce. W 1976 r. podjęto decyzję o utworzeniu Muzeum Męczenników Wielkopolskich.
Miało ono działać pod patronatem Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Marcina Kasprzaka (dziś Wielkopolskie Muzeum Walk o Niepodległość w Poznaniu). Jego oficjalne otwarcie nastąpiło 31 sierpnia 1979 r. w specjalnie wydzielonej części Fortu VII (zgodnie z ustawą z 2001 r.).
Fort VII obecnie jako muzeum.
Jak już wspomniano, Obecnie w Forcie VII mieści się muzeum martyrologii Wielkopolan, nazwane Muzeum Męczenników Wielkopolskich – Fort VII. Muzeum to zajmuje się dokumentowaniem historii mieszczącego się tu w czasie II wojny światowej niemieckiego obozu koncentracyjnego. Są tam dokumentowane historie i losy jego więźniów, Wielkopolan zamykanych, torturowanych i mordowanych w tym miejscu przez Niemców.
Muzeum gromadzi więc różne eksponaty dotyczące tych ludzi z tamtego okresu, jak np. dokumenty, fotografie, listy, przedmioty osobiste, rysunki. Zbiór ten obejmuje m.in. bogaty tom listów pisanych przez więźniów w obozie. Są tam również dokumenty osobiste więźniów, jak i dokumenty wystawione przez niemieckie władze okupacyjne. Muzeum zgromadziło ponadto różne przedmioty, z których więźniowie korzystali na co dzień, np. medaliony z chleba, portfele, słowniki, i różańce.
Muzeum prowadzi również archiwum relacji więźniów, oraz gromadzi akta osobowe opisujące życie osób, które znalazły się w Forcie VII. Cała muzealna ewidencja zawiera obecnie ok. 5000 akt, w większości ze zdjęciami więźniów. Stanowi przy tym bogate źródło istotnych informacji historycznych. Mogą z nich skorzystać różni naukowcy, niezależni badacze, czy Instytut Pamięci Narodowej (IPN). Aktualnie w Forcie VII funkcjonuje pięć różnych wystaw poświęconych martyrologii Wielkopolan w okresie II wojny światowej.
zdjęcie główne Jan M
